αθέατη Θεσσαλονίκη, 2016-2018 • nicki panou

Αθέατη Θεσσαλονίκη

Ένα σουρεαλιστικό φωτογραφικό πρότζεκτ, αποτελούμενο από εννέα αυτοπορτραίτα, 2016-2018. Διαθέσιμες εκτυπώσεις και σετ καρτ-ποστάλ.

Περιγραφή

Πάντα με γοήτευαν αυτά που οι άλλοι προσπερνούν. Ζώντας στη Θεσσαλονίκη τα τελευταία 18 χρόνια, άρχισα σιγά σιγά να ανακαλύπτω πτυχές της που είναι άγνωστες στους περισσότερους, ακόμα και στους ντόπιους. Οι άγνωστες αυτές ιστορίες της πόλης με οδήγησαν στη δημιουργία μιας σειράς εικόνων, όπου παρουσιάζω με τον δικό μου τρόπο, αυτές τις κρυφές όψεις.

Επέλεξα εννέα σημεία της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής, που είναι γνωστά σε όλους αλλά ταυτόχρονα είναι εντελώς άγνωστα. Στις εικόνες που δημιούργησα αναδεικνύω το κάθε μέρος δημιουργώντας διαφορετικές ιστορίες μέσα σε κάθε ένα, χρησιμοποιώντας στοιχεία σουρεαλισμού.

Πρωταγωνιστής είναι ο ίδιος ο τόπος, με την ανθρώπινη παρουσία να λειτουργεί συμπληρωματικά.
Κάθε εικόνα συνοδεύεται από ένα σύντομο κείμενο με στοιχεία για την ιστορία κάθε τόπου. Έτσι έρχεται στην επιφάνεια η «αθέατη Θεσσαλονίκη» και περιμένει να τη γνωρίσετε.

συνοικία των εξοχών

Η βίλα Σαλέμ βρίσκεται στην περιοχή που ήταν γνωστή ως “συνοικία των εξοχών”, έξω από τα τείχη της πόλης (σημερινή Βασιλίσσης Όλγας). Μέχρι τα μέσα του 19ου αι., υπήρχαν εκεί μόνο κάποια μικρά σπίτια και χωράφια, εξ’ ου και το όνομα της περιοχής. Μέχρι το τέλος του 19ου αι. οι πλούσιοι Έλληνες, Τούρκοι και Εβραίοι έμποροι άρχισαν να εγκαθίστανται εκεί και να χτίζουν τις μεγαλοπρεπείς επαύλεις τους. Κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, πολλά από τα σπίτια επιτάχθηκαν από τον στρατό και μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο όλη περιοχή είχε χάσει πια την αίγλη της και αφέθηκε στη φθορά μέχρι τη δεκαετία του 60, οπότε οι περισσότερες από τις υπέροχες αυτές επαύλεις κατεδαφίστηκαν για να χτιστούν άσχημες πολυκατοικίες. Κάποιες όμως κατάφεραν να σωθούν και μερικές είχαν την τύχη να αναστηλωθούν και να ξαναβρούν τη χαμένη τους ομορφιά. Άλλες όμως αντιμετωπίζουν ακόμη την εγκατάλειψη και τη φθορά.

Nicki Panou

κήποι του πασά: ο θρόνος

Ακριβώς πίσω από το νοσοκομείο του Αγίου Δημητρίου, υπάρχει ένα καταπράσινο πάρκο, άγνωστο στους περισσότερους. Το όνομα “κήποι του πασά” πιθανώς αναφέρεται σε παλιές ιστορίες που λένε ότι εκεί ήταν το ησυχαστήριο του Σεϊφουλάχ πασά, αν και δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία που να υποστηρίζουν κάτι τέτοιο. Οι κήποι χρονολογούνται από το 1904 και καλύπτουν μια έκταση 1000 τ.μ. Μέσα βρίσκονται τα απομεινάρια κάποιων κατασκευών που θεωρούνται δείγματα της λεγόμενης φανταστικής αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για το αρχιτεκτονικό στυλ που είναι γνωστό από τα έργα του Γκαουντί στη Βαρκελώνη. Δεν υπάρχει καμιά καταγραφή για το ποιοι ήταν οι δημιουργοί των κτισμάτων και για ποιον ακριβώς λόγο τα δημιούργησαν. Τα μυστηριώδη σχήματα και οι παραστάσεις που υπάρχουν, το τούνελ που δεν οδηγεί πουθενά, οδήγησαν κάποιους να πιστεύουν ότι ήταν τόπος συνάντησης για τους οθωμανούς μασώνους. Άλλοι λένε ότι εδώ τελείωναν οι κατακόμβες της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με άλλο μύθο, όλες οι πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν για το χτίσιμο των μνημείων, ήταν χτυπημένες από κεραυνό και σε αυτό το μέρος παλιά γίνονταν ανθρώπινες θυσίες. Το γεγονός ότι οι κήποι είναι κοντά σε παλιά και νεότερα νεκροταφεία, εξηγεί πολλές από τις ιστορίες που μπορεί να ακούσει κανείς. Το μέρος θεωρείται ενεργειακό σημείο και κάποιοι πιστεύουν ότι είναι κέντρο γεωμαγνητικής ενέργειας.

Nicki Panou

προβλήτα “ο φάρος”

Κατά την τουρκοκρατία η περιοχή αυτή ανήκε σε έναν Τούρκο μπέη. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκαν εδώ πρόσφυγες. Λόγω του ότι προέρχονταν από διαφορετικά μέρη όμως, δε συμφωνούσαν για την ονομασία της περιοχής κι έτσι μετά από κλήρωση αποφασίστηκε το όνομα “Περαία”. Στην περιοχή δεσπόζει η μεγάλη παραλία, που στο παρελθόν αποτελούσε πόλο έλξης ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες. Ο κόσμος ερχόταν εδώ από τη Θεσσαλονίκη με καραβάκι για να κάνει το μπάνιο του στη θάλασσα. Σήμερα δεν είναι πια τόσο δημοφιλής, παραμένει όμως ένα πανέμορφο παραθαλάσσιο μέρος, που αξίζει μια επίσκεψη.

Nicki Panou

στρατόπεδο Παύλου Μελά

Στα τέλη του 19ου αιώνα και ενώ ακόμα η Θεσσαλονίκη τελεί υπό Οθωμανική κυριαρχία, κατασκευάζονται στην πόλη μεγάλοι στρατώνες σε ελεύθερους χώρους εκτός των τειχών. Ένας από τους στρατώνες αυτούς είναι και ο στρατώνας ιππικού στην περιοχή του Στρατοπέδου Παύλου Μελά, κατασκευασμένος μεταξύ των ετών 1890 και 1905. Το 1912, πήρε το όνομα του μακεδονομάχου Παύλου Μελά. Το παλαιότερο τμήμα του στρατοπέδου έχει κηρυχθεί από το 2003 «ιστορικός τόπος» διότι χρονολογείται στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας και είναι ένα από τα πρώτα δείγματα οργανωμένου στρατοπέδου σε έδαφος ελληνικό. Κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής υπήρξε έδρα της γερμανικής διοίκησης και τόπος εκτελέσεων. Κάθε φορά που πραγματοποιούνταν κάποια εξέγερση ή κάποιο χτύπημα από αντιστασιακές οργανώσεις, οι Γερμανοί για αντίποινα, διάλεγαν κρατούμενους μέσα από το ναζιστικό στρατόπεδο και τους εκτελούσαν. Το στρατόπεδο έπαψε να χρησιμοποιείται πριν κάποια χρόνια και έκτοτε μένει ερειπωμένο. Πριν από λίγο καιρό αποδόθηκε στο Δήμο Παύλου Μελά και στους πολίτες του, με στόχο να μετατραπεί σε μητροπολιτικό πάρκο.

Nicki Panou

βυζαντινοί νερόμυλοι

Το αρχαιολογικό πάρκο των βυζαντινών νερόμυλων βρίσκεται στην Πολίχνη. Στο παρελθόν ο κόσμος επισκεπτόταν και έκανε εκδρομές στην περιοχή λόγω της απαράμιλλης ομορφιάς της (νερά, δέντρα, χλωρίδα και πανίδα στα καλύτερά τους). Σήμερα σώζονται πέντε νερόμυλοι και ένας ληνός (πατητήρι) και έχουν ανακηρυχθεί “μνημεία βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων”. Οι νερόμυλοι αποτελούν μέρος ενός υδρομυλικού συστήματος δώδεκα νερόμυλων που αναπτύχθηκε στα βυζαντινά χρόνια κατά μήκος του ρέματος, το οποίο πήγαζε από το Χορτιάτη και κατέληγε στο Θερμαϊκό κόλπο. Το 1996, ο δήμος Πολίχνης άρχισε τις προσπάθειες ανάπλασης της περιοχής, που είχε επιβαρυνθεί με την πάροδο των χρόνων από μπάζα, απορρίμματα και από καταπατήσεις της δημοτικής γης, ώστε να μετατραπεί σε ένα περιαστικό πάρκο με αρχαιολογικό και πολιτιστικό χαρακτήρα, επισκέψιμο από όλους τους Θεσσαλονικείς. Μελέτη που ανέθεσε – χρηματοδότησε ο Δήμος και εκπόνησε το εργαστήριο Συστηματικής Βοτανικής και Φυτογεωγραφίας του τμ. Βιολογίας του Α.Π.Θ. εντόπισε στη ρεματιά και το μυλοτόπι βιότοπο – καταφύγιο για σπάνια είδη, με καταγεγραμμένα 194 διαφορετικά αυτοφυή φυτά.

Nicki Panou

νεκροταφείο τραίνων

Το νεκροταφείο τραίνων του ΟΣΕ βρίσκεται στη Ν. Ιωνία Θεσσαλονίκης, εδώ και τουλάχιστον 30 χρόνια. Χιλιάδες βαγόνια και ντιζελάμαξες στέκουν εγκαταλελειμμένα σα φαντάσματα, πάνω σε 10 ανενεργές σιδηροδρομικές γραμμές. Θεωρείται το μεγαλύτερο νεκροταφείο τραίνων στην Ελλάδα και πιθανολογείται πως έχουν αφεθεί εκεί παροπλισμένα βαγόνια ακόμα και από το 1960-70. Μέχρι και σήμερα εκεί κατευθύνονται για να «ταφούν» όσα οχήματα ολοκληρώνουν τον κύκλο ζωής τους. Λέγεται ότι εκεί, υπάρχουν μέχρι σήμερα βαγόνια του 1895 της JSC– JonctionSalonique-Constantinople που έκανε τη γραμμή Θεσσαλονίκη-Κωνσταντινούπολη, ακόμη και οχήματα – λάφυρα των Γερμανών από τα χρόνια της κατοχής. Δυστυχώς κανείς δεν έδειξε το παραμικρό ενδιαφέρον για να αναδειχθεί με κάποιο τρόπο όλος αυτός ο ιστορικός πλούτος. Αντιθέτως τα τραίνα έμειναν επί χρόνια αφύλαχτα και όσα δε σάπισαν από τα χρόνια ή δεν πνίγηκαν από τη βλάστηση, καταστράφηκαν κομμάτι-κομμάτι προκειμένου να πωληθούν παράνομα ως σκραπ. Πρόσφατα ο ΟΣΕ ανακοίνωσε πως πρόκειται να προχωρήσει σε εκποίηση όλων των παροπλισμένων συρμών, όχι μόνο αυτών που βρίσκονται εδώ αλλά σε όλη την Ελλάδα. Τα τραίνα όμως παραμένουν ακόμα εκεί που αφέθηκαν κάποτε, στο έλεος του χρόνου, της φύσης και των ανθρώπων.

Nicki Panou

λίμνη Κορώνεια

Η λίμνη Κορώνεια (ή Λίμνη Λαγκαδά) βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα ανατολικά από τη Θεσσαλονίκη και τα τελευταία χρόνια αντιμετώπισε έντονα προβλήματα αποξήρανσης. Πριν αρχίσει να έχει σοβαρές απώλειες υδάτων ήταν η 5η μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας σε έκταση. Η περιοχή της Κορώνειας -όπως και της γειτονικής Βόλβης- έχει χαρακτηριστεί υγρότοπος διεθνούς σημασίας (Συνθήκη Ramsar), ζώνη ειδικής προστασίας για τη διαβίωση άγριων πουλιών, τη διατήρηση φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας, αλλά και καταφύγιο άγριας ζωής.
Πρόκειται για έναν πανέμορφο υδροβιότοπο, τον οποίο στράγγιξαν χιλιάδες παράνομες γεωτρήσεις χωρικών και μόλυναν ανεπανόρθωτα γειτονικά εργοστάσια, που μετέτρεψαν τα νερά σε τοξική λάσπη. Μετά τη δεκαετία του ΄80, η στάθμη του νερού άρχισε σταδιακά να υποχωρεί. Εκατομμύρια ευρώ ξοδεύτηκαν σε ελληνικά και κοινοτικά προγράμματα για τη διάσωση της λίμνης, τα περισσότερα ωστόσο κατέληξαν σε ένα βαρέλι δίχως πάτο.
Το καλοκαίρι του 2007, 30.000 πουλιά πέθαναν και το 2008 η λίμνη αποξηράνθηκε. Για μεγάλο χρονικό διάστημα κανένα αποδημητικό πουλί δεν ερχόταν στην λίμνη, προτιμώντας την λίμνη Βόλβη, όπου όμως η τροφή δεν επαρκούσε. Το 2014 τόσο κατά την φθινοπωρινή και χειμερινή περίοδο, όσο και κατά την διάρκεια της άνοιξης, λόγω των έντονων χιονοπτώσεων και βροχοπτώσεων, η στάθμη στη λίμνη Κορώνεια έφτασε τα 2 μέτρα σε ορισμένα σημεία, ενώ νερό υπάρχει πλέον και σε σημεία που δεν υπήρχε καθόλου. Έπειτα από διάστημα περίπου 10 ετών η περιοχή της λίμνης φιλοξένησε αρκετές χιλιάδες άγριων πτηνών.

Nicki Panou

Ζέιτενλικ

Το Ζέιτενλικ, που σημαίνει “ελαιώνας” στην τουρκική γλώσσα, βρίσκεται στην οδό Λαγκαδά περίπου ενάμιση χιλιόμετρο βόρεια της πλατείας Βαρδαρίου. Αποτελεί τη μεγαλύτερη στρατιωτική νεκρόπολη της Ελλάδας από την εποχή του τέλους του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εδώ έχουν ταφεί πάνω από είκοσι χιλιάδες στρατιώτες από τις συμμαχικές δυνάμεις, Γάλλοι, Άγγλοι, Σέρβοι, Ιταλοί, Ρώσοι, αλλά και κάποιοι Βούλγαροι αιχμάλωτοι πολέμου, που έχασαν τη ζωή τους στις μάχες που έγιναν στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης περίπου ανάμεσα στο 1914 και στο 1919. Ο μοναδικός τάφος που ξεχωρίζει από όλους τους υπόλοιπους βρίσκεται στον αγγλικό τομέα και δεν ανήκει σε άντρα, αλλά στη μοναδική γυναίκα που βρίσκεται θαμμένη εδώ. Πρόκειται για την βρετανίδα Katherine Harley, η οποία ήταν νοσοκόμα του Scottish Women’s Hospitals (SWH) και είχε υπηρετήσει στη Γαλλία προτού έρθει στην Ελλάδα να παρέχει τις υπηρεσίες της στο μέτωπο της Μακεδονίας. . Αν και τη στιγμή του θανάτου της ήταν πολίτης, η σωρός της μεταφέρθηκε στο Ζέιτενλικ με μεγάλες τιμές, παρουσία του πρίγκηπα Γεωργίου της Σερβίας και του διοικητή των βρετανικών δυνάμεων στρατηγού Milne.

Nicki Panou

άλσος Δελασάλ

Πολλά χρόνια πριν τις βίλες της συνοικίας των εξοχών, το Urendjick (“μικρός παράδεισος”, σημερινό Ρετζίκι ή Πεύκα) ήταν το μέρος με όλες τις πολυτελείς επαύλεις και τους εύπορους κατοίκους. Από τους πιο γνωστούς κατοίκους της ήταν ο Djeck Abbott, που το 1825 ξόδεψε μια περιουσία για να μετατρέψει το κτήμα του παππού του σε ένα μαγευτικό θέρετρο, με 300 διαφορετικά είδη δέντρων και φυτών. Η πιο σημαντική μέρα για τον Τζέκη Άμποτ στο Ρετζίκι ήταν η επίσκεψη του Σουλτάνου Αμπντούλ Μετζίτ το 1858, αν και ένας κακός οιωνός τον απέτρεψε από το να πατήσει τελικά το πόδι του στο κτήμα. Συντετριμμένος, ο Άμποτ αποφάσισε να πουλήσει το θέρετρο στο Ρετζίκι, μια απόφαση που ενισχύθηκε αφού μια μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας του. Το 1902, το κτήμα αγοράστηκε από τους Fréres de la Congrégation de Saint Jean-Baptiste De la Salle, που λειτουργούσαν Γαλλικό σχολείο στη Θεσσαλονίκη από το 1888. Το 1968 το Κολλέγιο Δελασάλ μεταφέρθηκε στη νέα σχολική μονάδα στο Ρετζίκι. Από τα 56 στρέμματα που κατείχαν οι Freres, τα 30 πέρασαν, τη δεκαετία του ‘90 στην δημοτική κοινότητα Πεύκων. Σήμερα το άλσος Δελασάλ βρίσκεται πλάι από το κολλέγιο και είναι ανοιχτό για το κοινό. Το μόνο που παραμένει από το μεγαλειώδες θέρετρο του Άμποτ είναι ένας διώροφος πύργος, αν και είναι σε κρίσιμη κατάσταση μιας και δεν έχει γίνει καμία αποκατάσταση.

Nicki Panou